We wrześniu 1939 roku przez Puszczę Kampinoską przebijały się do Warszawy Armie Poznań i Pomorze. W lasach pozostała po nich broń, która wkrótce posłużyła okolicznym konspiratorom, głównie wojskowym, leśnikom i nauczycielom, do tworzenia tajnych komórek i oddziałów, początkowo tzw. piątek. W połowie 1941 roku powstała pierwsza kompania pod dowództwem por. Zygmunta Sokołowskiego „Zetesa”, potem druga. Weszły w skład VIII Rejonu VII Obwodu „Obroża” AK. We wrześniu 1941 r. dowództwo Rejonu objął kpt. Józef Krzyczkowski „Szymon”. Organizowano szkolenia i ćwiczenia.
Gdy Niemcy zorientowali się, że mają do czynienia z ruchem oporu, rozpoczęli represje. Dzięki zdrajcy w szeregach AK Antoniemu Zychowi żandarmeria z Zaborowa aresztowała i zamordowała wielu konspiratorów z Truskawia, Izabelina, Sierakowa i Lasek, nieraz z rodzinami. Dziś w miejscach kaźni znajdują się tablice pamiątkowe. Na Zychu usiłowano wykonać wyrok, ale został on tylko ranny i zdołał zbiec. Pierwszym partyzantem 
poległym w walce był Józef Niegodzisz „Józef II”. Zginął 1 czerwca 1943 r. osłaniając transport trotylu na terenie dzisiejszego Izabelina C. Spoczywa na cmentarzu wojennym w Laskach. W styczniu 1944 roku Niemcy zlikwidowali magazyn broni w Opaleniu zabijając obsługę, w czerwcu w Sierakowie zabili pięciu żołnierzy plutonu dywersji bojowej z dowódcą ppor. Marianem Grobelnym „Macherem”. Jednak pomimo strat konspiracja przetrwała. W lipcu 1944 r. VIII Rejon obejmował już pięć pełnych kompanii.
Z PUSZCZY NALIBOCKIEJ DO KAMPINOSKIEJ
26 lipca 1944 roku nadeszło silne i niespo
dziewane wsparcie. Do Dziekanowa Polskiego przybyło zgrupowanie Stołpecko-Nalibockie Okręgu Nowogródzkiego AK „Nów” w sile ponad 900 żołnierzy piechoty i kawalerii pod dowództwem cichociemnego Adolfa Pilcha „Góry”. Zdradziecko atakowani przez Armię Czerwoną przy wschodniej granicy II RP i nie mogąc stawić czoła dwóm okupantom dotarli do Warszawy w pełnym uzbrojeniu i umundurowaniu pokonując kilkaset kilometrów przez tereny zajęte przez Niemców. Udało się, gdyż w tym samym kierunku wycofywało się wiele oddziałów różnych narodowości kolaborujących z Niemcami. Gdy dotarli do mostu w Nowym Dworze niemieckiej obsłudze oświadczyli, że walczą z Sowietami i przybyli po zaopatrzenie. Niemcy woleli nie zadzierać z nieznaną silnie 
uzbrojoną jednostką, a ich zgodę na przejście ułatwił fakt, że jeden z oficerów polskiej delegacji wysłanej na rozmowy i jeden z Niemców pilnujących mostu walczyli w tym samym pułku w I Wojnie Światowej. Kresowiacy zdołali jeszcze wycyganić od Niemców amunicję i opatrunki, przeszli pod komendę „Szymona” i już 31 lipca zniszczyli kompanię Wehrmachtu w Aleksandrowie, zabijając 50 Niemców bez strat własnych.
1 sierpnia w Puszczy Kampinoskiej stacjonowało już ok. 2000 partyzantów. O Godzinie W mieli zaatakować Lotnisko Bielańskie leżące na terenie późniejszej Huty Warszawa. Rozkaz przyszedł o godz. 15:00 i choć siły znajdujące się w pobliżu były niewielkie, „Szymon” uznał, że najważniejsza jest koordynacja z 
Powstaniem. Dokładnie o godz. 17:00 do ataku na lotnisko ruszyło 190 partyzantów. Jednak 700-osobowa załoga niemiecka z ciężkimi karabinami maszynowymi i artylerią stawiła zbyt silny opór. Polacy wycofali się przy podobnych stratach po obu stronach, po kilkudziesięciu zabitych. „Szymon” został ranny. Lotniska nie udało się zdobyć, ale zniszczono je na tyle, że nie było w stanie funkcjonować. 3 sierpnia partyzanci wygrali dużą bitwę pod Truskawką zabijając 70 Niemców.
Jak podaje historyk Kazimierz Krajewski, „oddziały „Góry” (…) okazały się jedyną siłą skutecznie 
podtrzymującą powstanie w Puszczy Kampinoskiej. (…) Wśród oficerów zgromadzonych w puszczy jedynymi, którzy mieli duże doświadczenie bojowe w warunkach partyzanckich, byli dowódcy Zgrupowania Stołpeckiego”. 8 sierpnia „Szymon” ulokowany w szpitalu w Laskach przekazał dowództwo „Górze”, który przyjął przekorny pseudonim „Dolina”. Pod jego komendą oddziały VIII Rejonu i Stołpecko-Nalibockie uformowały pułk Palmiry-Młociny, który po przyłączeniu kolejnych partyzantów nazwał się Grupą Kampinos, ostatecznie liczącą 2772 osób. Wkrótce w kilku wsiach na dużym obszarze Puszczy Kampinoskiej założono obóz warowny z dowództwem w Wierszach, nazwany Niepodległą Rzeczpospolitą Kampinoską. Niemcy nie mieli tu wstępu. Podobne obozy powstawały wówczas i w innych miejscach w Polsce, np. Rzeczpospolita Kazimiersko-Proszowicka, Rzeczpospolita Raciechowicka czy Rzeczpospolita Partyzancka w lasach parczewskich.
PRZEDPOLE WALCZĄCEJ STOLICY
Bitwy i potyczki Grupy Kampinos wiązały znacznie siły wroga i odciążały walczącą Warszawę. Najczęstsze boje toczono pod Pociechą. Mobilność partyzantów była tak duża, że Niemcy oceniali ich siły na 15.000 żołnierzy. Działały tu 4 zrzutowiska, które przyjęły 22 zrzuty. Radiostacja w Wierszach miała łączność z Anglią, Włochami i Komendą Główną AK. Szpital polowy mieścił się w Zakładzie dla Niewidomych w Laskach, gdzie posługę duszpasterską pełnił ks. Stefan Wyszyński „Radwan III”, późniejszy Prymas Polski. W partyzantce służyło także 140 sanitariuszek i łączniczek, które wielokrotnie przemierzały trasę z Żoliborza przez Laski i Sieraków do Wierszy, zwaną dziś Drogą Łączniczek.
W nocy z 20 na 21 sierpnia 1150 żołnierzy Grupy Kampinos zaatakowało Dworzec Gdański aby otworzyć drogę z Żoliborza na Starówkę. Bunkrów nie udało się zdobyć. Atak powtórzono następnej nocy, także bez skutku. Była to najkrwawsza bitwa Grupy Kampinos. Poległo 450 partyzantów, rannych zostało 100. Za Warszawę ginęli głównie „Nalibocy”, których ojczyste strony należały już do Sowietów. Około 200 przyłączyło się do Powstańców na Żoliborza dodając im otuchy przedwojennymi mundurami, dobrym uzbrojeniem i kresową mową. 23 sierpnia kierownictwo AK niechętne oficerom mającym na koncie walkę z sowietami wyznaczyło na dowódcę Grupy Kampinos mjr Alfonsa Kotowskiego „Okonia”. Mimo to, nocą z 2 na 3 września 80 doświadczonych partyzantów odwodzonych przez 
„Dolinę” rozbiło w Truskawiu 500-osobowy oddział RONA, Rosjan kolaborujących z Niemcami głównie przy pacyfikacji ludności. Zabito ok. 250 i raniono ok. 100, przy stratach własnych 8 zabitych i 10 rannych.
Tuż przed kapitulacją Powstania Niemcy przeprowadzili w Puszczy Kampinoskiej potężną operację Sternschnuppe z udziałem artylerii, broni pancernej i lotnictwa, mającą zlikwidować Grupę Kampinos i oczyścić trasy na zachód. 27 września zbombardowano Wiersze i sąsiednie wsie. „Okoń” dał rozkaz wymarszu w Góry Świętokrzyskie. 29 września ok. 2000 ludzi i 300 wozów dotarło do linii kolejowej Warszawa-Żyrardów w okolicy Jaktorowa i Bud Zosinych. Tam zamiast przeskoczyć tory i skryć się w lasach „Okoń” zarządził odpoczynek. Niemcy umocnili swoje pozycje i ruszyli do ataku przy wsparciu samolotów, czołgów i dwóch pociągów pancernych. Po zajadłej walce Grupa Kampinos została rozbita. Około 150 partyzantów poległo, ponad 200 odniosło rany i 200 dostało się do niewoli, ale część przedarła się z okrążenia. Największa grupa pod dowództwem niezmordowanego „Doliny” niebawem walczyła w Kieleckiem na szlakach legendarnego „Hubala” jako 
Samodzielny Szwadron Grupy Kampinos. 150 innych partyzantów dostało się do porucznika Antoniego Hedy „Szarego” walczącego na kielecczyźnie z komunistami do połowy 1945 roku.
PAMIĘĆ
Grupa Kampinos złożyła Polsce ogromną daninę krwi: 900 zabitych, 500 rannych. Cmentarze znajdują się w Laskach, Wierszach i Budach Zosinych. Groby w Wierszach były po wojnie dewastowane przez PPR, pierwsza uroczystość miała miejsce dopiero w 1957 roku. Przez cały okres PRL o Grupie Kampinos wydano tylko jedną książkę, „Konspiracja i Powstanie w Kampinosie 1944” Józefa Krzyczkowskiego, odpowiednio ubarwioną propagandowo na potrzeby cenzury. Zgrupowanie Stołpecko-Nalibockie jest w niej opisane jako „dziwni żołnierze w polskich mundurach” czy „oddziałek bez rozsądnego politycznego kierownictwa”. Dopiero po upadku PRL pojawiły się kolejne pozycje: „Partyzanci trzech puszcz” Adolfa Pilcha (1992) i „Grupa Kampinos” Jerzego Koszady (1999). Dotychczas wydano jeszcze osiem innych o zbliżonej tematyce. Po powstaniu Solidarności w 1981 roku ufundowano pierwszy 
sztandar Grupy Kampinos, a w 1996 roku drugi. W 2004 roku w Wierszach wzniesiono pomnik Niepodległej Rzeczpospolitej Kampinoskiej.
Dziś pamięć o kampinoskich partyzantach kultywuje Środowisko Grupy Kampinos ŚZŻAK na warszawskim Wrzecionie i Rada Pamięci Niepodległej Rzeczpospolitej Kampinoskiej w Wierszach. W kościele parafialnym w Wierszach, erygowanym na byłym placu apelowym, oprócz relikwii polskich świętych znajduje się wiele wojennych pamiątek i przepiękny ołtarz powstańczy.
W 2011 roku współorganizowałem rekonstrukcję walk partyzanckich „Rzeczpospolita Kampinoska 2011” na Polanie Jakubów w Izabelinie a rok później "Rzeczpospolitą Kampinoską 2012" w parku obok kościoła św. Rocha w Lipkowie. Imprezy z udziałem kilkudziesięciu wykonawców, broni ciężkiej i pojazdów bojowych obejrzało po kilkaset osób, a mjr Koszada nazwał piękną lekcją historii. Jednocześnie uruchomiliśmy stronę internetową Środowiska Grupy Kampinos AK:
Partyzanci potrafią odwdzięczyć się za pamięć. Na dwa dni przed napisaniem tego artykułu we wrześniu 2013 r. dostałem album ze zdjęciami należący do Bogusława Jabłońskiego ps. „Kalia”, jednego z podkomendnych „Doliny”, niegdyś ofiarowany walecznemu dowódcy na pamiątkę. Oprócz unikalnych fotografii jest w nim także pełny spis żołnierzy kresowego zgrupowania. Pamięć nie zaginie…
Bibliografia
1961 1987 1992 1999
2001 2007 2007 2008
2009 2011 2013 2013
Strony historyczne
Filmy
Rekonstrukcje historyczne
