(Wspólna Sprawa 10)

Od 17 września 1939 r. sowieci wzięli do niewoli około 250.000 polskich żołnierzy. Kadrę osadzono w obozach specjalnych NKWD w Kozielsku (ok. 4.500 osób), Ostaszkowie (ok. 6.500 osób) i Starobielsku (ok. 4.000 osób) oraz w więzieniach (około 7.000 osób).

Oprócz zawodowych oficerów byli tam także rezerwiści, na co dzień polska elita państwowa i intelektualna – ok. 2.000  nauczycieli, 1.000 inżynierów, 1.000 urzędników, 1.000 lekarzy, 200 prawników, ponad 100 księży, a także m.in. naukowcy, leśnicy, architekci, przemysłowcy, ekonomiści, dziennikarze, artyści, historycy, filozofowie, księgarze, drukarze, bibliotekarze, kartografowie.

Najpierw poddano ich indoktrynacji celem „przerobienia” na kadry Polski radzieckiej. Każdemu założono teczkę z kwestionariuszem, zdjęciem (wówczas rzadkość) i odciskami palców, do której składano raporty. W Kozielsku pracowało nad tym 130 enkawudzistów. Ponieśli absolutne fiasko. Polacy stworzyli konspirację,  wydawali co najmniej dwa pisma (ok. 20 numerów) i mieli tajną bibliotekę. Sowieci wezwali na pomoc specjalną grupę elitarnego wywiadu NKWD i wybitnego szpiega W. Zarubina, późniejszego szefa wywiadu ZSRR w Nowym Jorku. Jednak pomimo przesłuchań trwających w dzień i w nocy na 4.500 jeńców złamało się kilkunastu. 5 marca 1940 Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Beria skierował do Stalina tajny raport nr 794/B zalecający rozstrzelanie, ponieważ „wszyscy oni są zawziętymi wrogami władzy radzieckiej.”

Raport uzyskał akceptację rządu i najważniejszych osób w państwie: Sekretarza Generalnego Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików) Józefa Stalina, Przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej (Parlamentu) Michaiła Kalinina, Premiera i Ministra Spraw Zagranicznych Wiaczesława Mołotowa, Wicepremiera i Ministra Handlu Anastasa Mikojana, Ministra Obrony Klimenta Woroszyłowa, Ministra Spraw Wewnętrznych Ławrientija Berii i Ministra Transportu Łazara Kaganowicza. Po akceptacji 5 marca Biuro Polityczne Komitetu Centralnego WKP(b) wydało tajną decyzję Nr P13/144 o rozstrzelaniu. Był to zatem państwowy akt zbrodni, którego wykonanie powierzono NKWD.

Był to także akt ludobójstwa stanowiący element znacznie szerszej operacji. Już w latach 1937-39 w ramach tzw. akcji Jeżowa na terenie ZSRR ponad 110.000 Polaków rozstrzelano a kilkadziesiąt tysięcy zesłano do obozów koncentracyjnych GUŁAGU wyłącznie w oparciu o kryterium narodowościowe. Była to największa akcja NKWD dotycząca konkretnego narodu.

W 1940 roku przeprowadzono cztery gigantyczne deportacje ludności polskiej z zajętych terenów: 9 lutego 320.000 osób, 14 kwietnia 330.000 (w tym rodziny rozstrzelanych w Katyniu) i 28 czerwca 420.000, zaś 20 czerwca 1941 r. 300.000. Większość nie przeżyła. Rosjanie do dziś nie chcą udostępniać archiwów NKWD. Na zdjęciu decyzja Politbiura o rozstrzelaniu 25.700 Polaków.